Bản Quyền Đầu Tiên Của Càng “Quai Chảo”Và“Khóa” Trên Đồng Hồ Đeo Tay

Hẳn là mọi người đều đã từng nghe về dòng đồng hồ “quai chảo” được biết đến với cái tên Trench Watches mà tôi từng giới thiệu trong bài viết trước. Tuy nhiên, thông tin về cá nhân hay tổ chức nào đã nghĩ ra và đăng ký bản quyền đầu tiên thì vẫn chưa được giải đáp. Do vậy, bài viết này được ra đời nhằm làm rõ luận điểm nêu trên. Vì bài viết cần những tài liệu cực sâu tuổi (có tuổi đời ~ tới 100 tuổi) và không dễ gì tự sưu tầm được nên tôi xin trích dẫn hình ảnh tư liệu từ các bài báo xưa được sưu tầm bởi Mr. David Boettcher- người chuyên sưu tầm, nghiên cứu đồng hồ đeo tay trong Đại Thế Chiến I.

Câu chuyện bắt đầu với một công ty Anh-Thụy Sĩ có tên Dimier Brothers (Dimier Brothers Co. hay Dimier Frères Cie).

Công ty Dimier Brothers có trụ sở tại La Chaux-de-Fonds và London. Từ năm 1868, Dimier Brothers Co. là một công ty nhập khẩu đồng hồ quan trọng ở London.

Bằng chứng cho sự tham gia của công ty Dimier Brothers trong sự phát triển sớm nhất của đồng hồ đeo tay là sự xuất hiện của bộ càng “quai chảo” trên đồng hồ và những dòng chữ huyền thoại “Déposé No 9846” (đôi khi là “DEPOSE 9846”, hoặc thậm chí là “DÉPOSÉ 9846”) thường thấy ở mặt trong nắp đáy của đồng hồ đeo tay thế hệ đầu tiên. Đôi khi có biểu tượng “Chữ thập liên bang Thụy Sĩ” (Swiss Federal Cross), đôi khi không có. “Déposé” là viết tắt của “Modèle Déposé” (tiếng Thụy Sĩ/tiếng Pháp) có ý nghĩa là “Thiết kế đã đăng ký”.

Bản quyền hợp pháp về thiết kế của tác giả luôn tồn tại cho dù chúng có được đăng ký hay không. Nhưng rất khó để có thể chứng minh nếu không có bằng chứng về ngày thiết kế được tạo ra hay được bảo hộ. Do đó, mục chỉ ngày trong sổ đăng ký sẽ là bằng chứng quan trọng để tham chiếu về bản quyền đăng ký.

Có 2 khái niệm mà mọi người có thể tìm hiểu trước đó chính là “Kiểu dáng công nghiệp” và “Sáng chế”. “Kiểu dáng công nghiệp” đã đăng ký bản quyền sẽ không giống với “Sáng chế”. “Kiểu dáng công nghiệp” là hình dáng bên ngoài của sản phẩm được thể hiện bằng hình khối, đường nét, màu sắc hoặc sự kết hợp giữa những yếu tố này. Còn “Sáng chế” là giải pháp kỹ thuật dưới dạng sản phẩm hoặc quy trình nhằm giải quyết 1 vấn đề xác định bằng việc ứng dụng các quy luật tự nhiên. “Kiểu dáng công nghiệp” thường có thời gian bảo hộ ngắn hơn so với “Sáng chế”.

Đầu tiên công ty Dimier Brothers đã đăng ký bản quyền thiết kế kiểu dáng công nghiệp tại Anh vào tháng 2 năm 1903 với số hiệu “No.405488″.

Với hình ảnh có trong sổ đăng ký bảo hộ tại Anh, hình ảnh đồng hồ gắn trên dây đeo bị gạch chéo để cho thấy rằng nó không phải là một phần của Thiết kế đã đăng ký thực tế. Có thể nói thiết kế này khi đăng ký tại Anh chỉ áp dụng cho phần càng “quai chảo”, dây đeo và khóa.

Đến ngày 29 tháng 7 năm 1903, công ty Dimier Brothers đã tiếp tục đăng ký bản quyền thiết kế tại Thuỵ Sỹ với số hiệu “No.9846”.

Trong bản đăng ký tại Thụy Sỹ đã ghi thêm cả số hiệu “No.405488”. Công ty Dimier Brothers đã đăng ký bảo hộ ở cả 2 thị trường Anh và Thuỵ Sĩ để tăng quy mô được bảo hộ (vì thời kỳ này Anh và Thuỵ Sĩ là những thị trường đồng hồ rất lớn!)

Mọi người có thể thấy, mô tả rất ngắn gọn trong bản đăng ký là “Montre à Bracelet-courroie”. Việc hiểu nghĩa chính xác của “Montre à Bracelet-courroie” rất quan trọng. “Montre” là một chiếc đồng hồ, “Bracelet” có nghĩa là “vòng đeo tay”, nhưng “courroie” lại có nghĩa là một chiếc thắt lưng. Do vậy, việc bổ sung từ “courroie” rõ ràng nhằm mục đích phân biệt thiết kế này với những chiếc đồng hồ khác mà phụ nữ thường đeo (một chiếc vòng đeo bằng kim loại có gắn đồng hồ). Vì vậy, chất liệu thiết kế cụ thể được sử dụng để đăng ký là dây đeo tay bằng da.

Đây là những bằng chứng được ghi nhận sớm nhất mà tôi từng thấy về những chiếc đồng hồ trench watches có dây đeo bằng da một mảnh. Mục đích đầu tiên của thiết kế đồng hồ đeo tay cho nam giới là để phục vụ quân sự. Trong Đại Thế Chiến I, những chiếc đồng hồ này thường được gọi với cái tên Trench watches hay Officer watches.

Một điều thú vị của thiết kế dây đeo này là hình oval (hoặc tròn) rộng ở phần trung tâm.

Phần rộng ra này rộng tương đương với phần diện tích vỏ đồng hồ. Trong bản đăng ký không hề có mô tả chú thích cho ý nghĩa của phần này. Chính vì vậy mục đích sử dụng nó chỉ có thể được suy đoán. Nó có thể là cách để ngăn chặn sự tiếp xúc của vỏ đồng hồ với da tay. Có thể họ lo ngại về sự dị ứng tiếp xúc khi đeo đồng hồ trench watches. Những chiếc trench watches hế hệ đầu tiên có rất nhiều kiểu chất liệu vỏ: vỏ mạ crome, vỏ thép súng, vỏ bạc khối, vỏ bọc vàng, vỏ vàng đúc,…Hay đơn thuần bản rộng của dây đeo để tránh việc mồ hôi làm mờ, làm bẩn những bộ vỏ đồng hồ bạc, bằng vàng.

Còn một lý do nữa mà tôi nghĩ có khả năng xảy ra là việc đăng ký kiểu dáng công nghiệp sẽ khó được chấp nhận nếu thiết kế chỉ là một dây đeo bằng da thẳng và dài! Nó quá đơn giản! Vì vậy thiết kế “phức tạp” hơn này đã được hình thành để nó có thể được đăng ký. Khi “Số Hiệu Thiết Kế” đã được đăng ký thì sẽ được Bảo Hộ! Và thực tế nó có thể được sử dụng trong quảng cáo hoặc để chống lại những nhà sản xuất đồng hồ đeo tay vi phạm bản quyền thiết kế!

Thời hạn bảo vệ bản quyền đăng ký của Anh ban đầu là 5 năm. Bản quyền này đã được gia hạn hai lần theo các điều khoản của Luật Sáng chế và Thiết kế năm 1907 trong hai giai đoạn tiếp theo (mỗi giai đoạn ứng với 5 năm), nâng thời gian bảo hộ cao nhất lên cho đến tháng 2 năm 1918.

Giờ ta sẽ cùng nhìn lại thiết kế đã đăng ký số “No.405488” hay “No.9846” cho thấy một dây đeo có tiết diện tròn có cùng kích thước với vỏ đồng hồ ở trung tâm. Nếu xét riêng chiếc khoá gắn trên dây thì sẽ có hai cách thiết kế để tạo ra chiếc khoá tương ứng với bản đăng ký.

Cách 1 sẽ là một chiếc khoá có 1 thanh ngang và được khâu cố định vào sợi dây sau khi đã lắp vào đồng hồ.

Cách 2 sẽ là tạo ra một kiểu khoá mới có 2 thanh ngang đặc biệt giúp dễ dàng tháo dời và lắp dây mà không cần khâu. Chính vì vậy mà thiết kế bổ sung mang số hiệu “No.499803” đã được đăng ký bản quyển vào tháng 4 năm 1907 sau đó ở Anh.

Dây đeo đồng hồ có hình oval mở rộng ở giữa giống như Thiết kế đã đăng ký của Anh và Thụy Sĩ. Đôi khi số hiệu “No.405488” được đóng trên phần dây đeo bằng da và đôi khi không.

Còn chiếc khóa được đóng dấu với số hiệu “No.499803”. Tôi sẽ đưa hình ảnh chiếc khóa bằng bạc khối mà tôi đang sở hữu để mọi người cùng hình dung.

Hồ sơ của Ủy ban Thương mại Anh cho thấy thiết kế khóa mang số hiệu “No.499803” này lần đầu tiên đăng ký vào tháng 4 năm 1907, nhưng họ không cho biết ai là người đã đăng ký. Tuy nhiên, với bộ dây da xưa có hình ảnh giống với mẫu đăng ký có số hiệu “No.405488” hay “No.9846” vừa khít với mẫu khoá có số hiệu “No.499803”. Điều này chỉ ra rằng chúng đều là sản phẩm của Dimier Brothers Co.

Giờ ta sẽ cùng thử hình dung các bước để có thể lắp sợi dây da đeo và khóa bản quyền này vào một chiếc đồng hồ Trench nhé.

Đầu tiên ta sẽ lắp phần dây da đeo vào đồng hồ.

Bước 2 ta sẽ bắt đầu luồn khóa vào sợi dây lần lượt theo từng bước.

Sau đó lật ngược khóa lại để thực hiện cố định sợi dây bằng cách nhét đầu dây thừa luồn dưới thanh ngang thứ 2.

Kéo phần đầu dây này cho đến khi sợi dây được cố định.

Thiết kế đặc biệt này sẽ giúp cố định chiếc khóa, cố định luôn phần dây đeo đồng hồ.

Cách duy nhất để tháo sợi dây ra khỏi đồng hồ là thực hiện ngược lại các bước làm ở trên.

Tôi sở hữu cả 2 loại khóa bạc xưa theo 2 cách đã được hình dung trong mô tả của bản đăng ký “No.9846” hay “No.405488”.

Mặt sau của sợi dây da lắp với khóa “No.499804” có dòng chữ mờ mờ do quá trình sử dụng theo thời gian.

Dòng chữ rất giống với số hiệu bản quyền “No.405488”. Mọi người có thể cùng hình dung để thấy rõ.

Giờ chúng ta sẽ cùng quay lại và thử nghĩ xem tại sao khoảng cách lại là bốn năm giữa việc đăng ký thiết kế khoá và dây đeo? Cảm giác của tôi là khi Dimier Brothers Co. lần đầu tiên đăng ký thiết kế dây đeo đồng hồ vào năm 1903 thì lúc đó có rất ít đồng hồ đeo tay nam được sản xuất nên các tài liệu đăng ký bản quyền thường sẽ chỉ nằm trên kệ lưu trữ. Nhưng vào năm 1907, thị trường đồng hồ đeo tay nam có dây đeo đã bắt đầu tăng tốc và họ nhận ra rằng họ có thể giành quyền kiểm soát nó bằng cách diễn giải lại chính xác những gì họ đã đăng ký.

Tôi sẽ trích dẫn thêm thông báo được công bố trên tờ La Fédération Horlogère Suisse vào tháng 10 năm 1907.

Nó được dịch với nội dung chính là:

“Để tránh rắc rối và hiểu lầm, chúng tôi thông báo cho các nhà sản xuất đồng hồ đeo tay nam giới về vỏ đồng hồ bằng vàng, bạc và kim loại, có bộ càng “quai chảo” cho đồng hồ đeo tay là thiết kế đã đăng ký của chúng tôi mang số hiệu “No.9846” đã được đăng ký ngày 29 tháng 7 năm 1903.

Chúng tôi sẽ truy cứu trách nhiệm tới bất cứ ai sản xuất đồng hồ có bộ càng này, mà trước đây không có sự sắp xếp nào để trả tiền bản quyền cho chúng tôi và việc không gửi vỏ đồng hồ của họ đến nhà máy của chúng tôi ở La Chaux-de-Fonds để đóng dấu đăng ký của chúng tôi trong nắp đáy.

Dimier Frères & Cie.”

Thông báo cung cấp nhiều chi tiết hơn dường như được ghi lại với thiết kế đã đăng ký. Rõ ràng bộ càng “quai chảo” được thiết kế rất tiện lợi. Bộ càng uốn cong xuống để có thể được hàn vào phần giữa của bộ vỏ và không cản trở việc đóng mở bản lề của nắp đáy. Một lượng lớn đồng hồ đeo tay thời kỳ đầu được đóng dấu trong mặt đáy của bộ vỏ với số hiệu “Déposé No.9846”, tuyên bố bản quyền sáng chế của Dimier Brothers Co.

Dimier Brothers Co. là bắt nguồn của thiết kế và là mối đe dọa hành động chống lại bất cứ ai không trả tiền bản quyền cho họ khi sản xuất đồng hồ đeo tay với bộ càng “quai chảo” cố định thời điểm đó.

Để kết thúc bài viết trọn vẹn tôi sẽ xin chụp lại hình ảnh bộ sưu tập những chiếc khoá xưa mà tôi đang sở hữu (cả khóa bạc khối và khóa thép). Trong đó chắc chắn sẽ không thể thiếu được bộ dây khoá huyền thoại được đăng ký bản quyền đầu tiên của thế giới với số hiệu “No.499803” vào tháng 4 năm 1907.

Xin chúc mọi người sẽ có thêm hiểu biết trong cuộc chơi đầy thú vị này! Hy vọng bài viết sẽ được đón nhận và chia sẻ đến với nhiều anh em đam mê đồng hồ.

Tôi có mong muốn xây dựng một cộng đồng chơi đồng hồ ở Việt Nam văn minh, quy tụ những người chơi đồng hồ trong cả nước, hiện đã có rất nhiều người chơi rất sâu tham gia vào Group.

Group trên facebook mang tên “Cộng Đồng Chơi Đồng Hồ Việt Nam:All Brands”. Bạn chỉ cần click vào tên Group trong bài viết này để tham gia Group miễn phí. Mọi người hãy đọc nội quy Group để sinh hoạt được tốt nhất nhé!